Review: KRACHTplanner
De meeste mensen kennen de KRACHTplanner wel. Een planner speciaal gemaakt voor mensen met autisme door autisme coach en ervaringsdeskundige Céline. In deze review ga […]
Read more
Auterview: Jill Hoogerwerf
Jill Hoogerwerf heeft een special interest: de Middeleeuwen. Ze vertelt hierover in dit nieuwe auterview.
Read MoreIn het Auterview spreek ik mensen met een verhaal. Iets waar ze graag over vertellen en uren over door kunnen gaan. Of juist iets wat ze heel erg raakt en waarvan ze vinden dat het meer bekendheid moet krijgen. Alle verhalen zijn welkom op dit podium! Deze keer Jill Hoogerwerf wie op haar Instagram kanaal deelt over haar leven met autisme.
Stel je eens even voor!
Mijn naam is Jill Hoogerwerf, 29 jaar en ik woon op Curacao. Ik weet sinds ongeveer 2 jaar dat ik autisme heb (meer over waarom autisme bij vrouwen zo laat ontdekt wordt vind je hier). Ik woon op Curacao samen met mijn vriend en 2 hondjes. En ik werk als docent. Ik geef bijles, nederlandse les en huiswerkbegeleiding aan kinderen van de basisschool.
Waar gaan we het over hebben?
De middeleeuwen.
Wat is er nou zo leuk aan de Middeleeuwen?
Ik vind het gewoon een hele interessante tijd. Na alle mooie uitvindingen van de Grieken en de Romeinen stond de tijd in de middeleeuwen eigenlijk een beetje ‘stil’. De kerk was in die tijd natuurlijk heel belangrijk, je had de heksenvervolgingen, veel ziektes en de meest rare martelmethoden.
Ik vind het altijd heel interessant om te zien hoe mensen in die tijd leefden, het is bijna onwerkelijk. Soms zeg ik wel eens, ik wou dat ik onzichtbaar in de tijd kon reizen om daar even te kijken. En dan vooral bij de ‘gewone’ mensen en hoe zij dat leven volhielden.
Wanneer is je fascinatie met de Middeleeuwen begonnen?
Al sinds heel klein. Toen ik 4 of 5 jaar was ging ik al naar musea en kastelen. Ik wilde vaak boeken lezen of plaatjes kijken over de middeleeuwen, ook keek ik veel films over de middeleeuwen en maakte ik tekeningen hierover.
Waarom dan juist de Middeleeuwen?
Hahaha ja ik heb geen idee. Dat vroegen mijn ouders zich ook wel eens af.
Hoeveel tijd ben je hier aan kwijt?
Ik kan dit niet precies zeggen. De ene week wat meer dan de andere. Maar ik ben er wel elke dag mee bezig. Soms lees ik even een artikel, de andere keer lees ik een heel boek en kijk ik een documentaire. Ik denk er in ieder geval dagelijks over na.
Wat doe je dan allemaal precies? Boeken lezen?
Ja inderdaad, boeken lezen, artikelen lezen, documentaires en films kijken, naar musea, op google stambomen of personen uit de middeleeuwen opzoeken.
Wat zou je zeggen tegen een geschiedenis-hater?
Ja dat boeit mij eigenlijk niet zo, als ik maar lekker in mijn geschiedenis bubbel mag blijven =). We kunnen in ieder geval heel veel leren van de geschiedenis. Het helpt ons ook om dingen uit onze eigen tijd te begrijpen. Hoe meer kennis je hebt van de geschiedenis, hoe meer patronen je gaat zien en herkennen, waardoor je daar van kan leren.
Wat is je leukste interessante feitje?
Het is niet echt leuk maar wel iets waar ik dus helemaal van geobsedeerd kan raken. (Trigger warning, martelmethode)
Een van de martelmethoden die ze gebruikten, was iemand vastbinden en dan de buik opensnijden. Maar dit deden ze op zo een manier dat alle ingewanden in het buikvlies bleven zitten. Het was dus als het ware een soort zak. Deze haalden ze uit je buik. Op die manier was je niet meteen dood. Je hart lieten ze wel zitten alleen al je ingewanden waren er dus uit. Hierna gooiden ze die zak met ingewanden op het vuur en moest je dus kijken naar hoe je ingewanden verbrand werden…
Ja dit soort dingen vind ik dus heel interessant. Want hoe kunnen mensen dit bedenken en uitvoeren. Ook stond het hele dorp vaak te kijken naar dit soort dingen. Ik begrijp daar nog steeds niks van. En meestal vind ik dingen die ik niet begrijp heel interessant. Van de middeleeuwen weet ik veel, maar ik begrijp er niks van.
Super bedankt, Jill!
Mocht jij nou ook een verhaal hebben wat je wilt delen dan kan je me altijd bereiken via de site of via Instagram!
Tips voor Werken met Autisme
Werken met autisme is niet altijd even makkelijk. Ik geef je een aantal tips om het toch wat makkelijker te maken voor je.
Read MoreWerken met autisme is soms ronduit onmogelijk. Voor die mensen die wel kunnen werken, is het vaak nog steeds erg lastig. Ga je het wel je baas vertellen, of toch liever niet? Er zijn veel taken die lastig kunnen zijn voor ons, zoals klantcontact. Andere taken zullen we juist heel goed in zijn. Toch kun je soms wel wat tips gebruiken. In dit artikel lees je 8 tips voor werken met autisme!
Dit artikel bevat affiliate linkjes. Dit betekent dat ik commissie betaalt krijg over dit aankoopbedrag, maar jij betaalt NIKS extra’s!
1. Neem iemand in vertrouwen
Veel grotere bedrijven hebben een soort vertrouwenspersoon in hun midden. Als je dat niet hebt, kun je altijd een goed betrouwbare collega aan de jas trekken. Vertel alleen dat je autisme hebt als dat veilig voelt voor jou. Doe dit bij iemand wie je vertrouwd en weet dat ze het niet zomaar door zullen vertellen tenzij jij ze daar toestemming voor geeft.
2. Goed formuleren
Als je nog niet durft te vertellen dat je autistisch bent, kun je nog steeds zo je woorden draaien dat je duidelijk maakt wat voor jou nodig is om goed te werken. Denk aan:
- Ik werk het beste als ik even de tijd krijg om alles te verwerken.
- Ik sla niet graag werkzaamheden over, dus ik maak even een to do lijstje.
- Ik ben erg nauwkeurig, dus het kan zijn dat ik er ietsjes langer over doe.
3. Wees open
Als je wel durft te vertellen dat je autistisch bent, wees dan zo open mogelijk. Op die manier kunnen je collega’s je beter leren kennen en begrijpen.
4. Onderwijs
Het is verstandig om even te vragen welk beeld je collega’s en leidinggevenden hebben bij het woord ‘autisme’. Als dit afwijkt van wat autisme voor jou betekent– en die kans is heel groot– dan kun je ze zelf onderwijzen over wat autisme is. Op die manier zullen ze je beter begrijpen.
5. Maak een to do lijstje
Een to do lijstje is key als je autisme hebt en werkt. Als je taken wisselen is dit handig om overzicht te krijgen en als je steeds dezelfde taken hebt, is het nog steeds handig om alles op een rijtje te krijgen.
Er zijn verschillende to do lijstjes te koop, maar zelf vind ik deze wel erg fijn: Studio Stationary Notitieboek
Een goedkopere versie hiervan is deze: Fyllbooks Notitieblok
6. Bewaak je grenzen
Het is belangrijk om niet meer te doen dan wat je kan. Stel grenzen en houd je aan deze grenzen. Op die manier zul je minder overprikkeld raken van je werk.
7. Neem je pauzes
Ook dit is een manier om minder overprikkeld te raken op je werk. Neem je pauzes niet voor lief, werk niet zomaar door. Neem je pauzes en tussendoor ook af en toe een bakkie koffie of thee of whatever. Iets om even tot rust te komen.
8. Doe je eigen ding
Doe waar je goed in bent. Doe je eigen ding. Je bent niet voor niks aangenomen op je werk. Dat is omdat jíj de beste keuze was voor deze baan. Geloof in jezelf. Jij kán dit!
Conclusie
Werken met autisme is lastig, maar niet helemaal onmogelijk. Je hebt verschillende manieren om ermee om te gaan. Je kan het vertellen aan je baas en collega’s, of je doet dat niet. En beide opties is helemaal oké. Deze tips zijn gangbaar voor beide situaties, dus hopelijk heb je er wat aan en raak je minder snel in een burn-out of overprikkeld. Laat me weten in de reacties wat je er van vond!
Review: Loop Experience
Loop Experience earplugs. Je ziet ze overal voorbij komen maar zijn ze wel echt zo goed. Ik geef een review over deze oordopjes.
Read MoreVeel mensen met autisme hebben moeite met zintuigelijke prikkels. Geluid is hier een hele grote trigger van. Het is dan ook af en toe wel fijn om iets te hebben dat die prikkels verminderd– anders word je gek, natuurlijk. Aangezien je plat wordt gegooid met reclames voor Loop Earplugs, heb ik besloten deze eens uit te proberen. Ik geef je nu een review voor de Loop Experience.
Eerste indruk
Mijn eerste indruk was dat ze in een klein, schattig doosje komen. Het ziet er heel professioneel uit en heel compact wat ik belangrijk vind. De Loops zelf komen in een kleine case die je heel makkelijk mee kan nemen– of kwijt kan raken. De diameter is zo’n 3,5 cm– Ja, ik heb het gemeten speciaal voor jullie.
De Loops komen in verschillende kleuren en ik heb de roségouden genomen. Ik vind ze zelf iets meer rosé of roodachtig dan goud, maar dat maakt niet heel veel uit voor mij. Ze zijn wel mooi shiny en zien er uit als oorbellen of piercings.
De oordopjes komen met verschillende maten opzetjes, dus ze zijn niet speciaal op maat gemaakt– vandaar de snelle levertijd ook. Wel zijn er vier verschillende maten in totaal, dus is er een grote kans dat ongeveer jouw maat ertussen zit.
Vorm en Fit
Ik heb zelf hele lastige oren als het gaat om oortjes. Ze vallen bij mij altijd uit en zitten nooit goed, dus ik was erg benieuwd. Uiteraard vielen ze uit mijn oren toen ik ze in deed, maar toen zag ik ook dat ze waarschijnlijk niet goed zaten. Op de plaatjes is altijd de ring duidelijk te zien vanaf de zijkant en dat was bij mij niet zo. Ik draaide hem dus zo dat de ring echt parallel aan mijn oor stond en toen zette het zich soort van op slot!
Ze zaten toen best goed vast, maar ik zou er zelf niet proberen om mee te slapen– dan ben ik ze zeker kwijt. Voor de prijs vind ik ze erg goed zitten en hebben ze ook een redelijke vastigheid. In dat opzichte overtroffen ze mijn verwachtingen, omdat mijn oren dus zo raar zijn.
Prikkels
Dan nu naar waar ik ze voor heb gekocht– de prikkels (meer over overprikkeling vind je hier). De Experience haalt de scherpe randjes van het geluid af. Dit betekent dus dat je eigenlijk alles nog wel hoort en je prima een gesprek met iemand kan hebben, maar dat de prikkels gewoon net een tikkeltje zachter binnenkomen.
Wat wel iets is om aan te wennen, is dat je jezelf wel veel beter gaat horen. Als je gaat praten met de oordopjes in zul je merken dat je eigen stem heel veel luider klinkt, maar dat is op zich heel normaal. Als je een NC koptelefoon hebt, zul je dat ook hebben. Wennen is het wel, though.
Aanbeveling
Zou ik de Loop Experience aanbevelen? Zeker weten. Voor het budget zijn ze erg goed en ik heb er ook geen spijt van dat ik deze heb gekocht. Ik heb ze zelf ingehad op mijn werk en er was niemand die het merkte tot ik ze er zelf op wees. Ze zijn dus prima te verhullen en supermakkelijk mee te nemen. Dat is dan ook één van de grote voordelen tegenover een NC koptelefoon! Ze doen precies waar ze voor zijn gemaakt: de scherpe randjes eraf, maar wel zó dat je toch een gesprek kan voeren en op je omgeving kunt letten.
Autisme en Menstruatie
Autisme en menstruatie: hoe zit dat in elkaar? Veel autisten lijken meer last te hebben tijdens hun ongesteldheid dan non-autisten.
Read MoreOngesteldheid is kut. Als neurotypisch persoon is dit al kut, maar als je ook nog eens extra gevoelig bent voor prikkels– of wel autistisch– dan is het al helemaal erg. De krampen, de geur, de stemmingswisselingen… Alles is net een tandje verhoogd wanneer je maandstonden eraan zitten te komen. Maar hoe zit het nu met autisme en PMS en PMDD? Ik had het idee dat veel autisten hier last van zouden hebben– en ik kreeg gelijk. Lees dit artikel om te vinden wat ik vond.
PMS/PMDD
Als het eitje niet bevrucht wordt of niet goed innestelt, wordt je weer ongesteld. Sommige mensen ervaren iets wat ze noemen PMS of Premenstrueel Syndroom. Dit is een aandoening waar rond de menstruatie enorme lichamelijke en emotionele klachten verschijnen. Deze klachten komen ook elke maand weer terug.
Symptomen van PMS:
- Opgeblazen gevoel;
- Pijnlijke, gespannen borsten;
- Vocht vasthouden;
- Prikkelbaarheid (meer over overprikkeling hier)
- Stemmingswisselingen;
- Vermoeidheid (meer oorzaken van vermoeidheid vind je hier)
(De Gynaecoloog)
Dit zijn de meest voorkomende klachten. Ernstige pijn is echter geen echt kenmerk van PMS. Mocht je last hebben van extreme krampen, dan kan dit reden zijn om te overleggen met je huisarts.
Als je dacht dat PMS verschrikkelijk was, kunnen we nog een stapje verder. PMDD. Dit staat voor Premenstrueel Dysmorphic Disorder. Dit is de extremere variant van PMS. De symptomen van PMDD moeten minimaal vijf van de volgende zijn, waarvan minstens één emotioneel kerncomponent—van de eerste vier kenmerken.
Symptomen van PMDD:
- Stemmingswisselingen;
- Prikkelbaarheid, woede of toegenomen innerlijke conflicten;
- Depressie, hopeloosheid;
- Angst, spanning, gevoel van opgefokt zijn;
- Verminderde interesse in activiteiten;
- Moeite met concentreren en focussen;
- Vermoeidheid of gebrek aan energie;
- Veranderingen in eetlust (meer oorzaken van eetproblemen bij autisme lees je hier)
- Hypersomnie of juist slapeloosheid;
- Overweldigd of onbeheerst voelen;
- Lichamelijke symptomen van PMS.
(PMDD Nederland)
Autisme, menstruatie en PMS/PMDD
Er is weinig informatie over menstruatie bij mensen met autisme. Het gelimiteerde literatuur die er is heb ik natuurlijk opgezocht. Hieruit blijkt dat ernstige symptomen van PMS vaak voorkwamen. Rond de menstruatie bleek ook het autistische gedrag te ‘verergeren’. Het werd meer frequent en meer belemmerend. Veel werden er ook meer agressief rond de menstruatie of kregen meer last van herhalende bewegingen. Veel werden er ook meer obsessief.
(Hamilton et al., 2011)
Niet alleen PMS is meer frequent onder mensen met autisme. Ook het extremere PMDD is vaker frequent. Er is zelfs een studie waar van de 26 mensen die geïnterviewd werden wel 92 procent de criteria voor PMDD had! Dat is natuurlijk belachelijk veel. Een andere studie vond juist maar 11 procent van de 36 mensen met de criteria voor PMDD—dit waren non-autistische mensen. Autisme lijkt dus zeker wel een risicofactor te zijn.
(Steward et al., 2020 | Ibrahim, 2021)
Conclusie
Nogmaals. Ongesteldheid is kut, het is verschrikkelijk dat we dit elke maand mee moeten maken, maar het hoort er nu eenmaal een beetje bij. Dat wij– als mensen met autisme– nu extra gevoelig blijken te zijn en vaker PMS of PMDD hebben… dat was al een beetje te verwachten, nietwaar? Niet dat het leuk is. Er zijn wel meer dan genoeg hulpmiddelen om deze tijden door te komen. Denk aan een verzwaringsdeken, of een lekker warm kruikje! Succes, jij kan dit!
Auterview: Irma
In dit interview praat ik met Irma. Ze is onderneemster in de gehandicaptenzorg en praat vandaag over het belang van kleinschalige zorg.
Read MoreIn het Auterview interview ik autistische mensen met een verhaal. Ze stellen zich kwetsbaar op in het gesprek over wat hen raakt. Dit keer: Irma! Irma werkt in de zorg met autistische mensen met een verstandelijke beperking. Hier moet over gesproken worden, dus vandaag gaan we dat doen.
Stel jezelf een voor!
Hoi Zoë, wat enorm leuk om geïnterviewd te worden. Ik ben Irma, onderneemster in de gehandicaptenzorg. In Hoogeveen zit mijn lunchroom @brasserie_van_eigen_deeg dat gerund wordt door mensen met autisme, downsyndroom of andere beperking. In Dwingeloo zit mijn woonvoorziening; waar 11 mensen met een handicap 24 uur zorg krijgen. Verder hou ik van fotografie, woon ik in Dwingeloo met Niels en onze beagle Buddy. Ik ben zelf een onderneming begonnen zodat ik de juiste zorg kan bieden aan de doelgroep/bewoners en niet mee ‘moet’ in beleidsplannen zoals bezuinigingen van grote instellingen. Een enorme keuze, maar nog geen moment spijt gehad!
Waar gaan we het over hebben vandaag?
Je schrijft prachtig over autisme. Maar wat nou als je ook een verstandelijke beperking hebt én autisme? Dat is nog een vak apart en daarin kunnen wij binnen de gehandicaptenzorg nog écht heel veel van leren.
Waarom moet dit gedeeld worden?
Over autisme wordt soms zo ‘lastig’ gedaan. Veel onbegrip, ook in de zorg. Vaak wordt er gezegd; ‘’ ach, doe nou even mee met deze activiteit’’ maar dat overprikkeld juist alleen maar. Het is fijn om meer bekendheid te krijgen over autisme zodat er meer begrip komt. Dat gaat de bewoners/doelgroep enorm helpen! Een persoonlijke missie van mij inmiddels haha
Hoe kwam je erbij om in de zorg te gaan werken met autistische mensen?
Ik werk al een hele tijd in de zorg. Eerst een EMB groep (Ernstig meervoudige beperking). Later kwam ik terecht in een groep met jongeren met een licht tot matig verstandelijke beperking en ik merkte dat zij zelf ook soms met hun eigen beperking in de knoop zitten. Je hebt dan te maken met een verstandelijke beperking én autisme. Dat vind ik een enorme uitdaging en ik hou ervan om hen te helpen, gerust te stellen en te laten ontwikkelen.
Heb je baat van je eigen autisme (als je dit hebt)?
Ik heb zelf geen autisme maar heb mij er dus enorm in verdiept en ben dus veel gaan onderzoeken, leren en cursussen gaan volgen over autisme om er meer over te weten te komen. Zo volg ik altijd de cursus; ‘geef me de 5’.
Heb jullie vaak last van overprikkeling op je werk?
Dit zie je heel veel. Overprikkeling. Gelukkig kunnen we in ons vak vaak grenzen geven en dit voorkomen. Bij ons gaan de jongeren niet naar het werk maar naar een dagbestedingsplek. Dit maakt dat zij geen ‘druk’ ervaren over presteren in hun baan maar helaas ook hier komt overprikkeling wel eens voor.
Wat is nou het leukste aan je werk?
Ik vind het echt fantastisch om de jongeren te ondersteunen en te helpen. Een vertrouwensband opbouwen om zo het maximale te bereiken. Elk stapje die we behalen wordt gevierd en zijn we trots op!
En wat vind je het minst leuk aan je werk?
In mijn vak zie je natuurlijk ook bij de jongeren wel eens verdriet, onbegrip en overprikkeling. Dan is het natuurlijk verdrietig om dat te zien. Verder ben ik ook ondernemer en dat maakt dat ik ook administratie en dergelijke moet doen, dat is ook het minst leuke.
Welke gebeurtenis is je het meest bijgebleven?
Zie mijn post op Instagram van 7 december; ‘’ iemand met autisme zegt tegen mij dat ze liever down syndroom had gehad’’. We bespreken dit en komen eigenlijk tot de conclusie dat een onzichtbare beperking soms ook fijn is. Later komen we hierop terug en geeft ze mij een wijze les 🙂
Hoe is het nu met Covid gegaan?
Gelukkig hebben zij geen corona in onze bedrijven gehad. We zijn heel streng omdat veel van onze jongeren ook onderliggend leiden hebben, denk aan een hartafwijking of schildklierproblematiek. Het is dus heel belangrijk om hier zorgvuldig naar te kijken welke maatregelen we gebruiken voor onze woonvoorziening en dagbestedingsplek. Echter geeft corona ons ook een ‘stukje ‘ rust. Je merkt dat we meer naar elkaar toe trekken en minder sociale druk ervaren maar natuurlijk geeft corona gewoon een negatieve sfeer en maakt ons ook wel zorgen.
Wat wil je nog bereiken?
Dat er veel meer kleinschalige initiatieven komen in de zorg i.p.v. grootschalige instellingen. Bij een grootschalige instelling wordt gekeken naar beleidsstukken en véél minder naar de jongeren , bewoners of cliënten (hoe je ze ook wilt beschrijven). We moeten veel meer individuele zorg geven, op maat van de persoon en niet alleen kijken naar ‘groepsbelangen’. Daarom ben ik gaan bloggen op Instagram om hier meer over te vertellen en ondersteun ik nieuwe ondernemers om hen het juiste pad te bewandelen. Want het is een wir war van paden om ondernemer in de zorg te worden.
Heb je nog iets anders wat je kwijt wilt hierover?
Dankjewel voor iedereen die open blogt, schrijft of praat over autisme (of een andere beperking). Dat maakt dat er steeds meer begrip is voor de beperking. Vindt je het leuk om meer te weten over mij? Je kan mij volgen op: @irmadekruyf
Bedankt! Jij ook!
Tips tegen Overprikkeling
Overprikkeling is niet fijn. Daarom kan het fijn zijn om een aantal tips te krijgen over hoe je hiermee om kunt gaan. Ik geef je er 15.
Read MoreAls je autistisch bent, heb je vaak last van overprikkeling. Dit kan in meer of mindere mate voorkomen, natuurlijk. Wat je er tegen kan doen, is heel divers. Net zo divers als er hoeveel autisten zijn. In dit artikel geef ik jullie een aantal tips om overprikkeling tegen te gaan!
Sommige linkjes in dit artikel zijn affiliate linkjes. Ik krijg hier een commissie over betaalt, maar jullie betalen niks extra’s!
1. Ken je grenzen
Grenzen zijn heel belangrijk. Als je hier overheen gaat dan weet je zeker dat je steeds meer geprikkeld zal worden– en dat betekent overprikkeling (meer over overprikkeling hier). Wees dus niet bang om op je strepen te gaan staan en een keer ‘nee’ te zeggen als iets niet gaat.
2. Maak een signaleringsplan
Een signaleringsplan heeft mij enorm geholpen. Dit is een schema waarin staat aangegeven welke signalen jij voelt opkomen zodra je meer en meer geprikkeld wordt. Er staat ook in aangegeven wat je eraan kan doen om het te voorkomen. Hieronder staan meer mogelijkheden.
3. Ga wandelen
Wandelen helpt met ontprikkelen. Je kan zo rustig aan je gedachten op een rijtje zetten, terwijl de natuur je toelacht. Buiten zijn helpt echt en daarom is het handig om even een rondje te gaan lopen mocht je overprikkeld zijn of hier dicht tegenaan zitten.
4. Luister muziek of een podcast
Muziek kan helpen ontspannen of juist helpen stoom af te blazen, afhankelijk van welk nummer je opzet. Probeer eens uit welke soort muziek voor jou werken! Ook een podcast kan helpen ontspannen door je wat af te leiden. Zo heb je iets anders om op te focussen dan de prikkels.
5. Ga dansen
Door je spieren te bewegen, ontspan je ook. Ga een lekker dansen en geef geen fuck om wat een ander ervan vindt. Doe eens gek en laat je gaan! Je zal je er echt beter door gaan voelen.
6. Stim!
Stimmen is bedoelt als kalmeringsmiddel van het lichaam. Laat jezelf dan ook lekker stimmen als jij je er veilig bij voelt.
7. Kijk ASMR (mocht het helpen)
ASMR is een beetje raar in dat niemand weet hoe het werkt. Het werkt ook niet bij iedereen, dus dit moet je echt even uitproberen. Probeer je ’triggers’ te vinden en luister naar kalmerende geluidjes om bij weg te dromen.
8. Blijf geplakt aan je mobiel
Oké. Dit helpt mij persoonlijk ook heel erg, maar misschien jullie ook. Door te scrollen op mijn mobiel schakel ik de externe prikkels uit en kan ik de hoeveelheid prikkels van mijn mobiel zelf bepalen. Die controle kan erg lekker zijn voor mensen met autisme.
9. Lees een boek
Een boek kan je ook even afleiden van de chaos om je heen en in je hoofd. Het bevat alleen worden en dus geen felle kleuren om geprikkeld van te raken. Misschien ben je té overprikkeld om zelf te lezen, dus dan kan je een luisterboek nemen, bijvoorbeeld het boek van Bianca Toeps ‘maar je ziet er helemaal niet autistisch uit’.
Als je geen zin hebt om te lezen, kun je natuurlijk ook gewoon luisteren! Storytel is hier een voorbeeld van. Je kunt er heel veel boeken vinden om te luisteren– meer dan 60.000 titels, dus als je daar niks tussen vind…
10. Doe ademhalingsoefeningen
Ademhalingsoefeningen werken niet bij iedereen, maar als je het niet probeert weet je het al helemaal niet zeker. Op Youtube staat een scala aan verschillende begeleide oefeningen voor als je het wil proberen maar niet weet waar je moet starten.
11. Ga sporten
Sporten is een beetje hetzelfde als dansen. Er komen geluksstofjes vrij die je helpen te ontprikkelen en je beter te voelen.
12. Doe een koptelefoon op
Door een koptelefoon op te doen, of oortjes in te doen, beperk je de externe prikkels. Op die manier heb je in ieder geval controle over de hoeveelheid prikkels die binnen komen bovenop je overprikkeling. Het kan ook helpen de overprikkeling niet in stand te houden.
Zelf gebruik ik de Sony Noise cancelling koptelefoon en ben ik er erg tevreden mee. Hij is wel wat prijzig. De Loop Earplugs zijn geweldig goed voor het verminderen van achtergrond geluid– en een stuk goedkoper. Wil je nou echt een koptelefoon en heb je geen groot budget? Dan is er altijd nog die van de action, al kan ik daar de kwaliteit niet van garanderen, natuurlijk.
13. Sluit jezelf even op in een rustige ruimte
Een rustige ruimte om jezelf in terug te trekken doet wonderen. Net zoals een koptelefoon beperk je zo de hoeveelheid prikkels om je heen en daarmee de prikkels in jezelf.
14. Boks het van je af op je kussen
Sla dat kussen maar helemaal de grond in! Laat al je frustratie en prikkels eruit. Op deze manier kan je misschien net die meltdown voorkomen.
15. Schrijf het van je af
Ik schrijf veel, maar van me afschrijven lijkt tot nu toe niet te werken bij mij. Bij anderen die ik ken, werkt het juist geweldig om dingen te verwerken die ze anders niet zouden kunnen verwerken! Probeer het eens een paar dagen en kijk of het jou helpt.
Als je niet weet waar je moet beginnen, gebruik dan een dagboek voor volwassenen! Hierin wordt je begeleid met het terugblikken op je dag. Wat je ook kan gebruiken is een Selfcare boekje! Hierin staan oefeningen om je te begeleiden in het herkennen van negatieve gedachtpatronen, hoe je naar jezelf kijkt en hoe je dit kan veranderen. Het is fijn om ergens anders op te focussen dan de prikkels en deze oefeningen te doen júíst op de momenten dat je zo erg in die patronen zit.
16. Verzwaringsdeken
Een verzwaringsdeken is bewezen om te helpen tegen prikkels, dus gebruik er vooral eentje om onder weg te kruipen. Ik heb al verschillende verzwaringsdekens op een rij gezet die goed uit de test gekomen zijn! (die vind je in dit artikel over verzwaringsdekens)
Conclusie
Het is oké om overprikkeld te zijn. Helemaal niet erg. Wel is het van belang om het niet door te laten slaan tot een meltdown, want dat is natuurlijk het laatste wat je wilt. Deze tips zullen niet voor iedereen werken, maar voor anderen weer wel. Het is ook zeker geen volledige lijst van alles wat je kan doen tegen overprikkeling. Ik hoop toch dat deze lijst je kan helpen om te ontprikkelen als het je eventjes te hoog zit.
Autisme en Hulpverlening: De Autismecoach
Mensen met autisme hebben vaak te maken met hulpverlening. Ze hebben moeite met hun psyche of het lukt ze niet om lichamelijk iets voor elkaar […]
Read MoreMensen met autisme hebben vaak te maken met hulpverlening. Ze hebben moeite met hun psyche of het lukt ze niet om lichamelijk iets voor elkaar te krijgen. Psychologen, maatschappelijk werkers, praktijkondersteuners, ambulante begeleiding en coaches werken allemaal samen om autisten te helpen functioneren in het dagelijkse leven. Vandaag gaan we het hebben over de autismecoach!
Stel je even voor!
“Ik ben Nicola. Ik ben nu 43 en ben net begonnen met de opleiding autismecoach. Ik heb wel al eerder een coaching opleiding gevolgd. Ik werk nu als maatschappelijk werkster en ik heb een zoontje van 10. Ik ben sinds afgelopen mei gediagnosticeerd met autisme, en mijn zoontje heeft ADD.”
“Ik ben Céline, ik ben 32 en ik woon samen in Deventer. Sinds mijn 27e heb ik een diagnose autisme. Daarnaast ben ik psycholoog in de derdelijns GGZ en zelfstandige bij autismekracht.”
Wat doe je precies?
“Ik wil mensen begeleiden in hun eigen hulpvraag, dus wat zij belangrijk vinden. Niet van wat de buitenwereld wil dat ik ze mee begeleid. Het kan erg verschillen. Hoe ga je om met eigen emoties? Structuur, dus praktische ondersteuning. Het hangt af van wat de hulpvraag van die persoon zelf is.” – Nicola
“Ik begeleid cliënten met autisme, partners van mensen met autisme of ouders van kinderen met autisme.
Individuele (online) contacten waarin we verschillende zaken kunnen bespreken. Veel psycho-educatie, signaleringsplan opstellen, inzicht in prikkelgevoeligheden, hoe om te gaan met je eigen autisme of die van iemand uit je omgeving. Ik geef groepsbijeenkomsten psycho-educatie, Organiseer een jaarlijks AutismeKRACHTdag om mensen samen te brengen en ervaringen en kennis uit te wisselen. Ook verkoop ik de KRACHT planner. (zie autismeKRACHT)” – Céline
Wat voor opleiding tot autismecoach kun je doen?
“Er zijn aan mijn opleiding geen voorwaarden gesteld. Persoonlijk vind ik wel dat als je met deze doelgroep werkt dat je een coachingsopleiding moet hebben gedaan van een aantal jaar. Je kan tegenwoordig een coachingsopleiding tot autismecoach doen in 3 maanden, maar daar twijfel ik aan. Het moet wel echt een beroepsopleiding zijn. Ik volg een opleiding bij marja boxhoorn in Oud-Beijerland. Dit duurt ongeveer een jaar, anderhalf jaar.” – Nicola
“Ik ben zelf afgestudeerd als HBO sociaal pedagogisch hulpverlener en daarna een master forensische orthopedagogiek. Deze heb ik aangevuld met een opleiding autismevriendelijke coach aan de AutismeAcademie. Ook ben ik bezig met de opleiding zorgprofessional met ervaringsdeskundigheid aan het Windesheim.” – Céline
Waarom wilde je autismecoach worden?
“Voor mijzelf heeft het te maken met dat ik meer wil weten over autisme en dat het belangrijk is om veel mensen daarover te spreken. Ik houd van leren en ontwikkelen, dus de combinatie daarvan is het vooral. Ik weet nog niet of ik hier m’n werk van wil maken. Als ik er een doel aan plak worden de verwachtingen van mezelf weer te hoog.” – Nicola
“Omdat ik graag mensen (en vooral vrouwen) met autisme wil helpen. Ook door meer verspreiding van kennis, stigmatisering tegen gaan in de hoop dat misdiagnostiek verminderd en de kwaliteit van zorg verbeterd.” – Céline
Welke eigenschappen heb je nodig voor autismecoach?
“Je moet kunnen luisteren en aansluiting kunnen maken bij iemand. Je moet ook analytisch ingesteld zijn en door kunnen hebben van ‘hoe steekt het bij jou in elkaar’. Ook moet je dat overzicht aan een ander door kunnen geven in een vorm die zij begrijpen. De cliënt moet door hoe je ermee omgaat zelf kunnen ontdekken hoe het zit. En uiteraard flexibel, maar wel een bepaalde lijn vast kunnen houden.” – Nicola
“Ik denk zeker doorzettingsvermogen en enthousiasme.” – Céline
Vertel eens over je eerste cliënt!
“Dat ben ikzelf– de schrijfster van dit artikel. De enige echte Zoë! Ik ben meer een oefen maatje dan echt een patiënt, though. Heel leerzaam om daar samen aan te werken.” – Zoë
“Dat weet ik eerlijk gezegd echt niet meer.” – Céline
Heb je een ervaring die nog altijd bij je blijft?
“Ik heb meerdere ervaringen gehad in mijn leven die ik niet kon plaatsen. Ik zit nog zelf in het proces om uit te zoeken en nog een beetje met het ‘imposter syndrome’ zit. Maar als ik het verhaal opschrijf over mijn zwangerschap en dat teruglees… dan zie ik pas echt hoe autistisch dat was!” – Nicola
“Eigenlijk heel veel, vooral de berichten van mensen die aangeven dat ze door mijn Instagram of lezingen zichzelf hebben herkend en nu eindelijk antwoord hebben op vragen. Eindelijk erachter komen dat ze autisme hebben en zichzelf beter begrijpen.” – Céline
Alvast bedankt!
Review: ‘Maar je ziet er helemaal niet autistisch uit’ – Bianca Toeps
Bianca Toeps is ondertussen best wel bekend geworden in onze community. Dat is allemaal dankzij haar boek: ‘maar je ziet er helemaal niet autistisch uit’. […]
Read MoreBianca Toeps is ondertussen best wel bekend geworden in onze community. Dat is allemaal dankzij haar boek: ‘maar je ziet er helemaal niet autistisch uit’. Ik las het boek en in dit artikel zal ik een beknopte review geven over de inhoud, schrijfstijl en herkenbaarheid.
Dit artikel bevat een affiliate link. Dit betekent dat ik een kleine commissie krijg betaalt van het aankoopbedrag. Het mooiste? Jij betaalt NIKS extra’s!
In het kort
Autisme: dat is toch dat je supersnel kunt uitrekenen dat 7 augustus 1984 op een dinsdag viel? Nou… nee. Bianca Toeps legt je in dit boek haarfijn uit wat het wél betekent als je autisme hebt.
Dat doet ze bijvoorbeeld door te kijken wat de wetenschap zegt over autisme (en waarom sommige theorieën de prullenbak in kunnen), maar ook door haar eigen verhaal te vertellen, en andere mensen met autisme te interviewen. Bianca beschrijft op een frisse en luchtige manier de verschillende situaties waar je als autist tegenaan loopt in het dagelijks leven. Daarnaast geeft ze niet-autistische mensen tips: wat je doet als iemand je liever niet aankijkt, waarom je soms beter kunt mailen en vooral waarom het helemaal geen compliment is als je zegt “maar je ziet er helemaal niet autistisch uit!’
Sterke kanten
Dit boek is verschrikkelijk interessant. De wijze van hoe het geschreven is, is erg interessant. Het is niet geschreven als je typische boek of roman. Ook niet als je typische biografie, hoewel dit een boek is over Toeps’ leven. Dat maakt het zo makkelijk om weg te lezen. Het is alsof je in het verhaal wordt gesleurd en ze tegenover je zit om te vertellen hoe autisme voor haar is.
Het boek is niet alleen bedoelt voor mensen met autisme, maar ook voor iedereen die er meer over wilt leren (meer over autisme lees je hier). Het makkelijke aan dit boek is dat je echt een kijkje krijgt in het hoofd van een autist. Dat is waarschijnlijk veel meer waard dan alle psychoeducatie die je tot nu toe hebt gekregen als autist zijne, maar ook als naaste.
In dit boek worden ook regelmatig tips gegeven voor mensen die geen autisme hebben. Je leert hiermee hoe je omgaat met iemand met autisme, wat je voor ze kan doen én wat je beter níét kan doen. Vooral dat laatste is misschien wel heel belangrijk.
Ook wordt er regelmatig ingegaan op verschillende theorieën rond autisme en wat de oorzaken van autisme zouden kunnen zijn. Voor mijn zijn deze stukken erg interessant, omdat ik zelf ook graag de wetenschap induik voor antwoorden. Ze legt duidelijk uit waarom sommige theorieën shit zijn en waarom andere beter zijn.
Toeps rekent af met alle vooroordelen die je over autisme zou kunnen hebben. Dit is natuurlijk hard nodig, omdat de wereld nou eenmaal niet voor ons gemaakt is. Een feest aan herkenning vind je in dit boek. Je wordt geraakt door de struggles van iemand met autisme, omdat jij diezelfde struggles ook meemaakt. Hierdoor voel je de eenzaamheid wegslippen en komt een soort trots in de plaats.
Trots op je autisme, want we zijn niet alleen– zeker niet.
Aanbeveling
Of je nou net je diagnose hebt en rustig aan het informeren bent, of je hebt al langer je diagnose en je bent op zoek naar (h)erkenning. Dit boek is een boek voor jou. Het is makkelijk weg te lezen en je herkent duidelijk dezelfde dingen als waar jij tegen aan loopt. Het is leuk om eens te lezen over theorieën rond autisme en dit is ook niet te moeilijk gemaakt. Kortom, een boek uit duizenden voor iedereen die meer wilt weten over autisme.
Mocht je dit boek dan willen kopen, klik dan hier!
Auterview: Emma
In het Auterview interview ik autistische mensen met een verhaal. Ze stellen zich kwetsbaar op in het gesprek over wat hen raakt. Dit keer: Emma! […]
Read MoreIn het Auterview interview ik autistische mensen met een verhaal. Ze stellen zich kwetsbaar op in het gesprek over wat hen raakt. Dit keer: Emma! Op haar Instagram account @een.gewoonmeisjemetautisme deelt ze haar verhaal in persoonlijke blogs en blogs met tips. Dit interview gaat over bloggen!
Stel jezelf eens voor!
Ik ben Emma ik ben 18 jaar, en werk in een bakkerij, ik heb een eigen blog: @een.gewoonmeisjemetautisme daar gaan we het ook over hebben. Ik ben ook gek op tekenen, anderen helpen, en lezen. Ook op mijn huisdieren en de natuur. Die hebben een speciaal plekje in mijn hart. Schrijven vind ik ook super tof!
Over welke special interest gaan we het hebben vandaag?
Bloggen.
Waarom is dit nou zo leuk?
Je kunt er je ei in kwijt, je verhaal delen en je krijgt er energie van en het is in begin helemaal gratis. Je kunt creatief bezig zijn en je leert er heel veel van– doet nieuwe connecties op en krijgt vooral veel zelfvertrouwen en levenslust ook in slechte tijden en ook als je mentaal op bent– dan ook!
Hoe vaak/lang ben je bezig met bloggen per week?
Dat ligt eraan hoeveel blogs ik op mijn site zet. Bij een normale week ga ik uit van vier blogs per week denk ik wel, dus iets van 21 uur als het niet meer is. Ik ben daarbij ook nog bezig met mijn Instagram, facebook, en Pinterest. Daarbij ben ik nog bezig met mijn site om die up to date te houden en mensen benaderen.
Elke week besteed ik er meer tijd aan en ben ik ook steeds meer bezig met research doen en mezelf en mijn blog kenbaar maken– laten zien dat ik er ben. Ik denk puur het bloggen 21 uur en daarbij alle randactiviteiten iets van 10 uur per week en dit aantal groeit elke week.
Zitten er ook nadelen aan bloggen?
Ja dat denk ik wel. Als je een keer geen zin hebt om te bloggen of totaal geen inspiratie hebt dan wil je het toch doen, omdat er best veel mensen zijn die mijn blog lezen. Eigenlijk ben je er altijd mee bezig ook als je even geen zin of puf hebt.
Waar haal jij je inspiratie voor bloggen vandaan?
Vooral uit mijn eigen ervaringen, maar ook uit die van anderen. Ik haal het dus vooral uit eigen ervaringen, maar ben ook bezig met wetenschappelijke artikelen/blogs en me daar helemaal in vast te bijten. Zo ben ik nu bezig met een blog over depressie en wat het nou precies is– en dan vooral op wetenschappelijk gebied. Ik pluis dus hele internet uit en vraag mensen die mij volgen op Instagram wat het voor hun betekend.
Heb je ook wel een géén zin om te bloggen?
Ja, tuurlijk.
Wat doe je dan?
Dan ga ik vaak wel een blog maken, want ik krijg vaak later er wel zin in. Dus dan ga ik gewoon beginnen en even doorzetten, want ook dat moet soms.
Denk je dat je bloggen lang vol gaat houden?
Ja, dat weet ik bijna wel zeker eigenlijk. Ik ben minder dan 4 maanden bezig en heb een duidelijk doel voor ogen en het levert ook nog best wat energie op door de DM’s, opmerkingen en likes die ik vaak krijg. Ik denk het dat ik het wel heel lang ga volhouden. Ook omdat ik bezig ben het verzinnen van andere content er naast en mezelf uit blijf dagen.
Wat wil je bereiken met je blog?
Ik wil graag meer bekendheid rondom autisme en mentale gezondheid bereiken, maar ook bekendheid rondom thuiszitters krijgen en hier ook echt aandacht voor vragen. Laten zien aan anderen dat ze niet de enige zijn, maar ook vooroordelen doorbreken over autisme en mentale gezondheid. Ook anderen helpen, door mijn verhaal te delen, maar ook gewoon open te staan voor DM’s.
Hoe wil je dat dan bereiken?
Als je mij dit vorige week had gevraagd had ik geen idee gehad. Ik ben namelijk een beetje begonnen zonder echt een plan– Dacht namelijk dat ik nooit veel volgers zou krijgen en dat ik er zo klaar mee zou zijn– dit is totaal niet het geval. Ik denk dat ik het nu vooral wil bereiken door mensen te benaderen, en uit mijn comfort zone te gaan, dus mensen benaderen.
Ook reels maken met mijn gezicht, andere content bedenken– dus ik heb nu ook een plan om een Youtube account te beginnen, maar dit staat nog in de kinderschoenen omdat ik dit dus heel erg eng vindt. Uit mijn comfort zone gaan is wel heel erg belangrijk en daar ga ik me nu vooral op focussen, dus het hoofddoel is uit mijn comfort zone gaan, en dingen doen die ik niet gauw zou doen.
Heb je een speciale herinnering aan het bloggen dat je bij is gebleven?
Nee, niet echt. Ik heb wel een leuk verhaal hoe ik ben begonnen. Het is namelijk wel lollig.
Begin dit jaar wou ik al beginnen. Na een migraine aanval dacht ik: ja dit ga ik doen– bloggen is ook echt iets voor mij. Op een of andere manier wou het niet lukken met de site en was ik ineens de site kwijt daarna weer niet, toch weer wel, zulke dingen. Toen had ik ook nog een insta aangemaakt, maar dat durfde ik toch niet, dus die heb ik na een dag verwijderd en ook met mijn site heb ik niks meer mee gedaan.
Ik durfde ineens niet meer en dacht niemand heeft interesse zou hebben in mijn verhaal/blogs, maar toch sluimerde het steeds door en durfde ik steeds meer en meer. Toen besloot ik nog een poging te doen minder dan vier maanden geleden. Toen dacht ik: ja– en het ging steeds beter en beter en ik werd steeds minder bang om mezelf bloot te geven.
En nu zijn we hier beland en denk ik zelfs na over een Youtube account en wil ik bezig gaan met regels en benader ik mensen. Dit had ik nooit verwacht, omdat ik super angstig ben en vroeger ben gepest op de basisschool en doodsbang ben dat ze me gaan ontdekken– maar toch krijg ik hier energie van en denk ik ‘schijt eraan’. Nooit verwacht, echt nooit.
Wil je nog iets kwijt?
Ik wil zeggen tegen iedereen die dit leest, en twijfelt, en net zo bang is als dat ik was/ben– Doe het gewoon! Ga er voor– iedereen heeft een verhaal, en als je dat wilt delen, doe het dan! Echt waar je kan het!
Voor iedereen met een andere speciale interesse: kijk eens wat je ermee kunt bereiken en doe wat met je passie! Je hebt het niet voor niks gekregen, dus kijk eens wat je ermee kan bereiken en wat je echt leuk vindt!
Bedankt, Emma!
Wil je nou ook geïnterviewd worden voor het Auterview? Wil jij je verhaal (anoniem) kwijt? Heb je iets waar je niet over uitgepraat raakt? Heb jij kennis wat écht naar buiten gebracht moet worden? Meld je dan aan via het contactformulier!
Beter slapen?
Slapen kan moeilijk zijn. Veel mensen met autisme zijn vermoeid en hebben slaapproblemen. Ze komen niet goed in slaap, ze kunnen niet doorslapen of ze […]
Read MoreSlapen kan moeilijk zijn. Veel mensen met autisme zijn vermoeid en hebben slaapproblemen. Ze komen niet goed in slaap, ze kunnen niet doorslapen of ze worden na een goede nacht gewoon doodmoe wakker. In dit artikel geef ik je 10 tips om beter te kunnen slapen!
1. Een verzwaringsdeken
Een verzwaringsdeken is een deken die verzwaard is– duh. Veel mensen met autisme hebben hier baat bij, omdat de druk van de deken ze kalmeert. Op deze manier kunnen ze makkelijker de ruis in hun hoofd uitschakelen. Het is dan ook logisch dat een verzwaringsdeken kan helpen bij het inslapen en in slaap blijven. (In dit artikel vind je meer over verzwaringsdekens)
2. Melatonine
Melatonine is een stofje dat door de hersenen wordt gemaakt om een bepaald dag- en nachtritme te behouden. Vaak zit er een verstoring in de aanmaak van dit stofje bij mensen met autisme. (zie ook: de oorzaken van vermoeidheid bij autisme) Melatonine kan dan ook helpen om een beter dag- en nachtritme te creëren.
3. Slaapschema
Je zal hem wel vaker gehoord hebben, maar ga elke dag op dezelfde tijden náár bed en ook weer úít bed. Dit helpt met het bevorderen van een beter slaapritme, waardoor je makkelijker in slaap valt en ook makkelijker door blijft slapen. Probeer 7 dagen per week hetzelfde ritme aan te houden. Later opblijven en uitslapen in het weekend zorgt voor een soort ‘slaap schuld’ waardoor dat je biologische klok verstoord wordt.
4. Koele kamer, warme deken
Door de kamer net iets koeler te maken dan je gewend bent, kan je heerlijk in een coconnetje kruipen onder de dekens. Dit helpt met een comfortabel in slaap vallen en je wordt minder snel wakker van de warmte.
5. Geen blauw licht
Ook deze tip komt vaker voor. Om beter te slapen wordt vaak gezegd dat je beter geen schermpjes kan kijken vanaf 2 uur voordat je gaat slapen. Melatonine wordt onderdrukt door licht. Als je dus voor het slapengaan gebruik maakt van apparaten die je blootstellen aan licht, wordt het moeilijker om een goede nachtrust te krijgen. Stoppen met apparaten een uurtje voordat je gaat slapen is genoeg.
6. Een goed matras
Een goed matras zorgt voor een betere nachtrust, omdat je meer comfortabel ligt. Hierdoor val je makkelijker in slaap en slaap je ook langer door.
7. Ontspan
Om met een vol hoofd naar bed te gaan, is nooit een goed idee. Probeer van tevoren te ontspannen en je hoofd leeg te maken. Lees een boek, doe ademhalingsoefeningen of neem een warm bad. Soms helpt het om een dagboek bij te houden. Wil je hier nou niet een halfuur mee bezig zijn, gebruik dan een 6 minuten dagboek.
8. Limiteer cafeïne en alcohol
Cafeïne houd je natuurlijk wakker, dus is het logisch om hier minder van in te nemen de uren voordat je gaat slapen. Alcohol daarentegen zorgt ervoor dat je makkelijker in slaap komt, maar ook dat je makkelijker wakker wordt.
9. Genoeg licht in de ochtend
Ons dag- en nachtritme wordt getriggerd door licht. Vooral in de ochtend. Zorg dus dat je in de ochtend, de eerste twee uur vooral, genoeg licht binnenkrijgt. Voldoende licht in de ochtend zorgt er ook voor dat je alerter bent. Het kan dus handig zijn om een ommetje te maken in de ochtend als je niet zo goed kan opstarten in de ochtend. Ook door de dag heen: zorg dat je overdag genoeg licht hebt, en ’s avonds alles donkerder is.
10. Verminder de prikkels
Je slaapt beter in een volledig donkere en stille kamer. Probeer dus ook te zorgen dat je kamer zo donker en stil mogelijk is. Misschien kan je met oordopjes in slapen om het geluid van buiten te verminderen. Verduisteringsgordijnen werken ook heel goed.